Zjawisko przemocy
Przemoc w rodzinie była i jest obecna we wszystkich społeczeństwach bez względu na panujący ustrój polityczny, czy też poziom rozwoju gospodarczego. Występuje często i przybiera najróżniejsze formy. W Krajowym Programie Przeciwdziałanie Przemocy w Rodzinie przyjęto następującą definicję przemocy w rodzinie: „Przemoc domowa, zwana też przemocą w rodzinie, jest to zamierzone i wykorzystujące przewagę sił działanie, skierowane przeciw członkowi rodziny, które narusza prawa i dobra osobiste powodujące cierpienie i szkody”.
Termin przemoc w rodzinie jest na tyle ogólny, że do bardziej szczegółowych analiz konieczne jest uwzględnienie typu relacji w jakiej występuje, stąd wyróżnić można:
- przemoc rodziców wobec dziecka,
- przemoc wobec partnera w związku,
- przemoc wobec osób starszych.
Wspólne elementy występujące w różnych określeniach przemocy są następujące:
- przemoc dotyczy relacji z bliskimi, w której istnieje nierówny układ sił
- dochodzi do wykorzystywania władzy i siły fizycznej przez silniejszego nad słabszym
- obie strony traktują siebie przedmiotowo
- spoiwem związku jest lęk ofiary i manipulowanie tym lękiem przez sprawcę, bez liczenia się z prawami, potrzebami i pragnieniami ofiary w celu jej kontrolowania i posiadania.
Najczęściej wyróżnia się następujące formy przemocy:
- przemoc fizyczna - jest intencjonalnym zachowaniem, niosącym ryzyko uszkodzenia ciała czy zdrowia
- przemoc psychiczna - występuje często i jest trudna do udowodnienia. Niszczy poczucie własnej wartości i godności, a same ofiary mówią, że jest bardziej raniąca niż fizyczne znęcanie się. Przemoc psychiczna przejawia się poprzez zastraszanie, emocjonalne wykorzystywanie, manipulowanie poczuciem winy itp.
- przemoc seksualna - jest rozpoznawana rzadziej niż przemoc fizyczna. Do niedawna nie mówiło się w kontekście relacji małżeńskich o przemocy seksualnej. Użycie siły do wymuszenia współżycia seksualnego było prawnie i społecznie sankcjonowane. Przemoc seksualna współwystępuje z fizycznym i psychicznym znęcaniem się, groźbami użycia siły, lub emocjonalnym szantażem.
- zaniedbywanie - rozumiane jest najogólniej, jako niezapewnienie lub uniemożliwienie zaspokojenia potrzeb jednostce zależnej. Jest zjawiskiem obejmującym bardzo szeroką skalę zachowań. Może dotyczyć zarówno działań nieświadomych jak i świadomej niemożności działania.
- przemoc ekonomiczna, którą rozumiemy poprzez odbieranie zarobionych pieniędzy, uniemożliwianie podjęcia pracy zarobkowej, niezaspokajanie podstawowych potrzeb rodziny itp.
Przemoc domowa zwykle powtarza się według zauważalnej prawidłowości. Dynamikę przemocy między ofiarą, a sprawcą opisują cykle przemocy, składające się z następujących po sobie faz.
Wyróżniono następujące fazy:
- faza narastającego napięcia - początkiem cyklu jest zwykle wyczuwalny wzrost napięcia, narastają sytuacje konfliktowe. Napięcie nie opada, pomimo podejmowanych przez ofiarę prób złagodzenia czy rozwiązania konfliktu. Zaczyna pojawiać się agresja.
- faza gwałtownej przemocy - następuje wybuch agresji, sprawca przemienia się w kata, może dokonać strasznych czynów, nie zwracając uwagi na krzywdę innych. W tej fazie najczęściej następuje interwencja, ofiary w efekcie decydują się wezwać pomoc.
- faza miodowego miesiąca - faza skruchy i okazywania miłości, sprawca zaczyna dostrzegać to, co się wydarzyło. Próbuje załagodzić sytuację, przeprasza, obiecuje poprawę, staje się uczynny i miły, próbuje przekonać ofiarę, że to się więcej nie powtórzy. Ofiary wierzą, bo w głębi serca tego pragną. Sprawca nie jest w stanie długo wytrzymać w takiej roli. Znów narasta napięcie i wszystko zaczyna się od nowa.
Cykle mogą trwać przez wiele lat. Bardzo ważnym zjawiskiem jest brak świadków przemocy w rodzinie. Sprawca skutecznie potrafi odizolować ofiary od źródeł pomocy, nakłonić do milczenia, a jeśli ktoś się dowie i chce interweniować, zostaje skutecznie zastraszony. Zdarza się, że sprawca próbuje część odpowiedzialności zrzucić na ofiarę. Inną strategią pojednania jest udawanie, że nic się nie wydarzyło i odgrywanie roli dobrego partnera. Wszystko to ma na celu podtrzymanie więzi (zwanej paradoksalną więzią), uzależniającej nie tylko ofiary, ale i sprawcę.
Zdaniem socjologów kulturowo uwarunkowanym źródłem konfliktów rodzinnych jest współczesny model rodziny, który izoluje ją od otoczenia. Sprawia, że rodzina boryka się sama ze swymi problemami, bez wsparcia z zewnątrz. Wbrew powszechnym poglądom rodzina w swojej naturze zawiera wiele czynników konfliktogennych. Jednym z nich jest fakt skupienia odmiennych poglądów, temperamentów, osobowości, potrzeb, zainteresowań czy doświadczeń jednostek w rodzinie. Jednym z głównych czynników zwiększających prawdopodobieństwo wystąpienia przemocy w rodzinie są uwarunkowania społeczno-kulturowe. Rozważania na temat kulturowych uwarunkowań koncentrują się wokół problemu dominacji jednej płci. Jest to kwestia norm obyczajowych, która nie zawsze działa z taką samą siłą konfliktogenną. Im bardziej układ ról jest stabilny, a jednostka utożsamia się z pełniona rolą, tym mniej powstaje zakłóceń w jej realizacji. Najpewniejszym źródłem dominacji jest przewaga fizyczna mężczyzn, co zwiększa prawdopodobieństwo poniesienia szkód przez kobietę. W nowoczesnych społeczeństwach w dalszym ciągu istnieje pewien rodzaj dyskryminacji zawodowej przejawiającej się między innymi tym, że zawody wykonywane najczęściej przez kobiety, są gorzej płatne. Fakt ten nabiera znaczenia, gdy uświadomimy sobie, że nadal obowiązek opieki i wychowania dziecka spoczywa na kobiecie. Zjawisko to powoduje następstwa: kobieta godzi się na związek ze względów finansowych, model rodziny w obecnej kulturze kreuje jej role w taki sam sposób, że nie może ona opuścić rodziny bez społecznego potępienia. To wszystko sprawia, że mimo narastania przemocy kobieta tkwi w krzywdzącym związku.
W psychologicznym spojrzeniu na przemoc domową uwagę zwraca się na bezradność i cierpienie ofiary, odsłaniane są mechanizmy sterujące przemocą. Relacje rodzinne oparte na przemocy i akceptowanej agresji powodują powielanie takich wzorców w szerokich relacjach społecznych. Maltretowane kobiety najczęściej nie potrafią obronić swoich dzieci przed oprawcą. Dzieci te, kiedy dorosną, niejednokrotnie nie potrafią bronić siebie, swoich bliskich lub sami stają się sprawcami przemocy.
W wielu społeczeństwach nadal funkcjonuje przyzwolenie na stosowanie przemocy. Wzorce przekazywane z pokolenia na pokolenie, powszechnie panujące przysłowia, mity oraz stereotypy uniemożliwiają prawidłowe reagowanie na akty przemocy, zmuszają ofiary do milczenia, a sprawców utwierdzają w przekonaniu o bezkarności ich czynów.
Stereotypy to uproszczone i uogólnione sądy o członkach innych grup społecznych, jednym z nich jest między innymi niższy status kobiety w naszej kulturze. Kobiety i dzieci z powodu braku równowagi sił stanowią łatwy cel ataku, natomiast cechami charakteryzującymi mężczyzn są siła, agresja i sprawowanie kontroli. Klasyfikowanie ludzi w grupy sprawia, iż dokonujemy błędnych i krzywdzących ocen. W przypadku powszechnych stereotypów płci, skrzywdzoną jest aż połowa społeczeństwa.
Powszechnie obowiązujące mity i stereotypy dotyczące przemocy w rodzinie:
- problemy rodzinne, małżeńskie nie powinny wykraczać poza ściany domu,
- ingerencja w sprawy rodzinne stanowi duże zagrożenie fizyczne dla osób ingerujących,
- formalna i emocjonalna złożoność relacji rodzinnych sprawia, że zdolność wnikania czy postępowania z rodziną często wykracza poza możliwości instytucji,
- proces terapii rodzin należy do trudnych, a część jednostek nie jest przekonana, co do konieczności poddania się takiemu procesowi, dotyczy to zwłaszcza agresora,
- przemoc w rodzinie to prywatna sprawa i nikt nie powinien się wtrącać,
- przemoc zdarza się tylko w rodzinach z marginesu społecznego,
- przemoc jest wtedy, gdy są widoczne ślady na ciele ofiar,
- jeżeli ktoś jest bity to znaczy, że na to zasłużył,
- policja nie powinna interweniować w sprawy rodziny,-
ofiary przemocy w rodzinie akceptują przemoc,
- przyczyną przemocy jest alkohol,
- gwałt w małżeństwie nie istnieje,
- osoby używające przemocy muszą być chore psychicznie,
- gdyby ofiara naprawdę cierpiała odeszłaby od sprawcy,
- to był jednorazowy incydent, który się nigdy nie powtórzy.
Wiele ofiar działa nieświadomie, na podstawie stereotypów, schematów myślowych, powielanych z pokolenia na pokolenie, należą do nich: chęć zachowania pozorów dobrej rodziny, wstyd przed rodziną i sąsiadami, przekonanie, że tak ma być, wyniesione z domu rodzinnego przekonanie, że można sobie z tym poradzić we własnym zakresie, brak wiary w pomoc ludzi i instytucji, obawa przed wzrostem przemocy, jako kary za jej ujawnienie, obawa przed pozostaniem bez środków do życia, po ujawnieniu faktu przemocy. Zachowania ofiar bywają często niezrozumiałe, zniechęcają do pomagania im. Pocieszającym jest jednak fakt, iż o przemocy domowej mówi się coraz częściej. Powstało wiele kampanii społecznych przeciw przemocy w rodzinie nagłaśniających to zjawisko poprzez plakaty, ulotki czy reklamy telewizyjne.
Jednym z sygnałów stale podnoszącej się świadomości społecznej na temat zjawiska przemocy jest rosnąca liczba zgłaszanych aktów przemocy. Również osoby należące do elity życia publicznego coraz częściej przyznają, iż stosowano wobec nich przemoc. Daje to ofiarom jasny przekaz, iż każdą formę przemocy należy zatrzymać.
Gdzie szukać pomocy?
Placówki i punkty pomocy ofiarom przemocy na terenie Pszczyny
- Ośrodek Pomocy Społecznej w Pszczynie, tel. 32 210 41 73
- Powiatowe Centrum Pomocy Rodzinie w Pszczynie, ul. Dworcowa 18, tel. 32 449 01 45
- Komenda Powiatowa Policji w Pszczynie, ul. Bogedaina 18, tel. 32 449 32 00
- Gminna Komisja Rozwiązywania Problemów Alkoholowych w Pszczynie, ul. Dworcowa 30, tel. 32 449 38 78
Punkty pomocy ofiarom przemocy na terenie Polski
- Ogólnopolskie Pogotowie dla Ofiar Przemocy w Rodzinie „Niebieska Linia”, tel 22 668 70 00 (działa w dni powszednie 14:00-22:00 www.niebieskalinia.pl
- Rzecznik Praw Dziecka, Warszawa, ul. Przemysłowa 30/32, tel 22 583 66 00, Biuro jest czynne od poniedziałku do piątku w godzinach 8:15-16:15 www.pomoc.rpo.gov.pl, Dziecięcy Telefon Zaufania Rzecznika Praw Dziecka, tel. 800 12 12 12
- Centrum Praw Kobiet, Warszawa ul. Wilcza 60/19, tel. 22 622 25 17 www.cpk.org.pl
- Centrum Praw Ojca i Dziecka, tel. 508 333 669, www.prawaojca.org.pl
- Fundacja "Dajemy dzieciom siłę", Warszawa, ul. Mazowiecka 12/25, tel. 22 616 02 68
Informator
dane teleadresowe podmiotów oraz organizacji pozarządowych, a także zakres realizowanych przez nie oddziaływań w szczególności korekcyjno-edukacyjnych wobec osób stosujących przemoc w rodzinie - TUTAJ
Procedura "Niebieska Karta"
Każda osoba poszkodowana ma prawo do pomocy w tym spisania "Niebieskiej Karty" w sytuacji gdy jest dotknięta przemocą.
Podejmowanie interwencji w środowisku wobec rodziny dotkniętej przemocą nie wymaga jej zgody.
"Niebieska Karta" jest formularzem opisującym sytuacje, w których dochodzi do przemocy w rodzinie, a także działania podejmowane na rzecz osoby poszkodowanej. Wszczęcie procedury "Niebieskiej Karty" następuje w przypadku powzięcia w toku prowadzenia czynności służbowych lub zawodowych, podejrzenia stosowania przemocy wobec członków rodziny lub w wyniku zgłoszenia dokonanego przez członka rodziny lub przez osobę będącą świadkiem przemocy w rodzinie.
Niebieska Karta może być wypełniona przez:
- funkcjonariusza policji,
- pracownika socjalnego,
- lekarza, pielęgniarkę, położną, ratownika medycznego,
- pedagoga, wychowawcę,
- członka gminnej komisji rozwiązywania problemów alkoholowych.
Po wypełnieniu "Niebieska Karta" jest przekazywana do przewodniczącego Zespołu Interdyscyplinarnego ds. Przeciwdziałania Przemocy w Rodzinie z siedzibą w Pszczynie przy ul. Kilińskiego 5a. Przewodniczący może powołać grupę roboczą w celu rozwiązywania problemów związanych z wystąpieniem przemocy w rodzinie.
Wszczynając procedurę "Niebieskiej Karty" podejmuje się działania interwencyjne mające na celu zapewnienie bezpieczeństwa każdej osobie, co do której istnieje podejrzenie, że jest dotknięta przemocą w rodzinie.
